Strona Główna | warsztaty | artykuły | galeria | linki | cennik | kontakt

  Terapia

- O mnie

- Komu pomagam

- Pomoc psychologiczna

- Zen Coaching

- Coaching a psychoterapia

- Racjonalna Terapia Zachowań

- Sekrety życia

- Opinie o mnie

  Psychologia

- Psychologia humanistyczna

- Carl Rogers

- Abraham Maslow

- Fritz Perls

- Osobowość

- Stres

- Okres dojrzewania

- Terapeutyczne wiersze

 
 

Dojrzewanie psychiczne

 

Psychologiczna charakterystyka okresu adolescencji



Rozwój fizyczny

Szybki wzrost ciała, czyli skok pokwitaniowy, daje początek obserwowalnym, fizjologicznym przemianom organizmu występującym między 12. a 15. rokiem życia. U dziewcząt ten okres rozpoczyna się dwa lata wcześniej, niż u chłopców i dotyczy głównie układu kostnego i mięśniowego.
U chłopców jak i u dziewcząt następuje rozrastanie się ramion i bioder, wydłużanie rąk i nóg, jak również zwiększanie się wagi ciała i szybki wzrost. U chłopców znacząco powiększa się i wzmacnia tkanka mięśniowa, natomiast u dziewcząt tworzy się więcej tkanki tłuszczowej, co zapewnia im zaokrągloną figurę.

Tabele 3 i 4 prezentują fazy dojrzewania płciowego u chłopców i dziewcząt wg metodyki bilansu zdrowia dzieci 10-letnich i młodzieży 14-letniej.



Tabela 3. Fazy dojrzewania płciowego u chłopców
(wg metodyki bilansu zdrowia dzieci 10-letnich i młodzieży 14-letniej).

Faza Wiek typowy (w latach) Typowe cechy rozwoju płciowego
Przedpokwitaniowa 11-13 Powiększenie jąder (pierwszy zwiastun pokwitania) oraz towarzyszące temu zmiany fizjologiczne skóry moszny; początek rozwoju owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała związane z przyspieszeniem wzrastania (skok pokwitaniowy), sylwetka „wyrostka”
Pokwitania właściwego 13-15 Dalszy intensywny rozwój narządów płciowych, dalsze zaawansowanie rozwoju owłosienia łonowego, początek owłosienia pachowego; mutacja głosu związana z powiększeniem krtani; mniejsze przyrosty wysokości ciała, sylwetka „wyrostka” utrzymuje się długokończynowość, zgrubienie rysów twarzy, często występuje trądzik młodzieńczy.
Młodzieńcza 15-17 Zakończenie rozwoju narządów płciowych; owłosienie łonowe przybiera kształt zbliżony do rombu; owłosienie pachowe osiąga ostateczną postać; głos męski, „jabłko Adama”- w związku z zakończeniem rozwoju krtani; często pojawia się owłosienie na twarzy i innych częściach ciała; znacznie wolniejsze tempo przyrostu wysokości ciała.


Tabela 4. Fazy dojrzewania płciowego u dziewcząt
(wg metodyki bilansu zdrowia dzieci 10-letnich i młodzieży 14-letniej).

Faza Wiek typowy (w latach) Typowe cechy rozwoju płciowego
Przedpokwitaniowa 10-12 Rozwój piersi do postaci „pączka” (pierwszy zwiastun pokwitania); początek rozwoju owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała związane z przyspieszeniem wzrastania (skok pokwitaniowy), sylwetka „podlotka”.
Pokwitania właściwego 12-14 Dalsze zaawansowanie rozwoju piersi; dalsze zaawansowanie rozwoju owłosienia łonowego; początek owłosienia pachowego; wystąpienie pierwszej miesiączki (w okresie do 2 lat może być nieregularna); mniejsze przyrosty wysokości ciała, sylwetka długokończynowa, zaczyna się sylwetka kobieca; zgrubienie rysów twarzy, często występuje trądzik młodzieńczy.
Młodzieńcza 14-16 Dalszy rozwój piersi; owłosienie łonowe przybiera kształt trójkąta; owłosienie pachowe osiąga ostateczną postać; ustalają się regularne miesiączki; zwolnienie tempa przyrostu ciężaru ciała, zaznacza się kobieca topografia podściółki tłuszczowej; sylwetka traci wygląd „podlotka” i przybiera wygląd typowo kobiecy; następuje wysubtelnienie rysów twarzy.


Rozwój poznawczy

Zmysły osób w wieku adolescencji oraz poszczególne analizatory nabierają bardzo wysokiego stopnia sprawności. Stąd wzrok, słuch, węch i dotyk mają bardzo niskie progi wrażliwości.
Uwaga dowolna w okresie dorastania stopniowo zastępuje charakterystyczną dla dzieci uwagę mimowolną, co pozwala młodzieży na większe skupienie i skuteczniejsze uczenie się.
W tym okresie pamięć bezpośrednia cechuje się najwyższą sprawnością.

Według J. Piaget’a ogólną istotą rozwoju poznawczego jest „rekonstrukcja i reintegracja wcześniejszych sposobów myślenia i kształtowanie się nowych, bardziej adekwatnych i bardziej zrównoważonych struktur poznawczych”. W procesie tym następuje przejście od „jednostronnego sposobu myślenia związanego z czynnościami na przedmiotach, poprzez odwracalne operacje umysłowe na reprezentacjach konkretnych przedmiotów i zdarzeń do myślenia abstrakcyjnego i hipotetyczno-dedukcyjnego, w których formalne operacje umysłowe uniezależniają treść myślenia od realnych przedmiotów i zdarzeń”.

Zdaniem J. Piaget’a rozwój poznawczy człowieka przebiega w kierunku operacji formalnych. Powyżej 11. roku życia dzieci wchodzą w najwyższe stadium myślenia
- stadium operacji formalnych. Między 12. a 14. rokiem życia u młodzieży daje się zauważyć zdolność do uogólnionego rozumowania wnioskującego. Myślenie na poziomie operacji formalnych kształtuje się podczas całego okresu adolescencji i osiąga optymalny poziom między 15. a 20. rokiem życia.


Niektórzy badacze zwracają uwagę na dwie fazy występujące na poziomie operacji formalnych:
a) „wczesną fazę operacji formalnych, w której zwiększająca się zdolność hipotetycznego myślenia owocuje swobodnym, nieskrępowanym myśleniem, ujmującym świat nadmiernie subiektywnie i idealistycznie;
b) późną fazę operacji formalnych, w której dorastający konfrontują swoje rozumowanie z rzeczywistością, z czego wynika przywrócenie intelektualnej równowagi”.

Myślenie formalne dotyczy myślenia o własnych ideach, wartościach, o własnym myśleniu. Pojawienie się operacji formalnych oznacza, że opis własnego „ja” koncentruje się teraz częściej na stanach wewnętrznych, a opisy innych osób są coraz bardziej elastyczne.

Młodzież chętnie i długo dyskutuje, wykorzystując dedukcję i hipotezy. Uświadamia sobie ona możliwość wielokierunkowego rozwiązania problemów
i zaczyna ona traktować własne wnioski, jak i te uzyskane z otoczenia jako hipotezy wymagające weryfikacji. Powstaje zdolność do „pojmowania relatywności pewnych prawd oraz rozumienia umowności niektórych społecznie przyjętych ustaleń (np. umownego charakteru nazw, niektórych przepisów itp.)”.


Otwartość dorastających i poszukiwanie racjonalnych wyjaśnień jest powiązane zarówno z krytycyzmem, jak i czasami z odrzuceniem dotychczasowych autorytetów.
Osiągnięcie stadium myślenia formalnego i zwiększenie zainteresowania własną osobą wiąże się z tzw. młodzieńczym egocentryzmem, który związany jest z wiarą we wszechmoc refleksji. Dorastający tworzą w myślach „wyimaginowaną publiczność”, której posiadanie przyczynia się u nich do porywów entuzjazmu i pragnienia nadzwyczajnych czynów.


Rozwój emocjonalny

Emocje są kolejnym obszarem, w którym dokonują się zmiany u osób w wieku adolescencji. Reakcje emocjonalne mogą być powiązane z niezaspokojonymi potrzebami, jak również z konkretnymi sytuacjami.
W procesie kształtowania własnej tożsamości młodzież przeżywa skrajne, ambiwalentne uczucia. Wraz z rozwojem ego młodzież wyraża emocje w sposób bardziej różnorodny i konfliktowy. Z jednej strony może to być lęk czy zagubienie, a następnie radość czy ciekawość. Ta labilność emocjonalna wynika ze wzmożonej w tym okresie pobudliwości nerwowej, mającej swoje przyczyny w intensywnym rozwoju fizycznym, zmianach hormonalnych i małej umiejętności kontrolowania własnych emocji. Ponadto emocje negatywne przeżywane przez część młodzieży są konsekwencją doświadczanych przez nią różnych wydarzeń życiowych. Taka niestabilność emocjonalna dość często utrudnia porozumienie się z młodzieżą, jak również użycie środków wychowawczych.

W okresie późnej adolescencji następuje stabilizacja emocjonalna, charakteryzująca się uzyskaniem kontroli nad ekspresją emocji, większą niezależnością od uczuciowej aprobaty otoczenia i uczuć rodziców.


Rozwój społeczny

W okresie adolescencji relacje z rówieśnikami są bardzo ważne, gdyż stanowią one prototypy późniejszych związków. Jest to okres poczucia niepewności, zarówno co do „ja”, jak i własnego miejsca w społeczeństwie. Stąd duża pomoc rówieśników
w tym okresie w określeniu swojej roli oraz własnego systemu wartości. W związku z powyższym nie dziwi fakt, że w okresie tym rośnie konformizm w stosunku do grupy rówieśniczej. „Interakcje rówieśnicze wraz z rozwojem stają się: częstsze, trwalsze, złożone, intymne oraz bardziej spójne”.
Grupa zapewnia poczucie bezpieczeństwa, ze względu na przebywanie z osobami w podobnej sytuacji i myślącymi podobnie. W grupie rówieśniczej nastolatek ma możliwość skonfrontowania tego, jak widzą go inne osoby z faktem, jak sam siebie spostrzega. Bycie członkiem grupy pomaga młodemu człowiekowi przejść od przyjaźni do związków partnerskich. I dlatego odnalezienie swojego miejsca w grupie znacząco pomaga w oddaleniu się od rodziców i w poszukiwaniu własnej drogi życiowej, sprzyjającej budowaniu tożsamości.
Konformizm ten dość często prowadzi do konfliktów z rodzicami na przykład na tle ubioru, przyjaźni, preferencji muzycznych. Ponadto samo wyjście z układu zależności od rodziców i rozpoczęcie samodzielnego życia również prowadzi w naturalny sposób do konfliktów.


Rozwój moralny

L.Kohlberg wyróżnia trzy poziomy rozwoju rozumowania moralnego, a mianowicie:
a) moralność przedkonwencjonalną,
b) moralność konwencjonalną,
c) moralność pokonwencjonalną.


Prezentuje to poniższa tabela.

Tabela 5. Rozwój moralny wg L. Kohlberg’a
Poziom Etap Wiek Charakterystyka Cel

Przed-konwen-cjonalny I indywidualizmu, celów instrumentalnych i wymiany; moralność własnego interesu Wczesny okres dorastania, ok. 10-15 lat Osądy dzieci opierają się na źródłach autorytetów z najbliższego otoczenia (rodzicach, nauczycielach). Dorośli są spostrzegani jako ci, „co wiedzą lepiej”. Ocena tego, czy coś jest właściwe, czy naganne, zależy od efektów, konsekwencji zewnętrznie obserwowalnych oraz od uzyskanych osobistych korzyści. Działania zgodne z własnymi interesami i potrzebami, pozwalanie innym na to samo. Świadomość, że każdy ma swoje interesy do zrealizowania, może rodzić konflikty. Powinno się robić rzeczy, które zostaną nagrodzone, a unikać tych, za które czeka kara. Dobre jest to, co przynosi przyjemne rezultaty. Pomóż mi, wtedy ja pomogę tobie”.

Konwen-cjonalny II .... wzajemnych oczekiwań, związków i konformizmu interpersonalnego; moralność harmonii interpersonalnejIII systemu społecznego i sumienia; moralność prawa i porządku 15-20 lat Osądy młodych ludzi opierają się na regułach i normach grupy, do której należą (rodziny, grupy rówieśniczej)- wiara w „złotą regułę”. Dobre zachowanie to takie, które cieszy innych. Ocena zachowań jest dokonywana nie tylko na podstawie efektów, lecz także w oparciu o intencje. Młody człowiek kieruje się normami pochodzącymi z szerszych grup społecznych (państwa, kościoła).Dąży do utrzymania porządku społecznego. Odróżnia społeczny punkt widzenia od motywów i uzgodnień interpersonalnych.

Uzasadnia sądy moralne z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i pełnionych ról społecznych. Ważne jest robienie tego, co przynosi zadowolenie przyjemność innym (osobom znaczącym): mamie, tacie, koleżance, nauczycielowi.

Stawianie siebie na czyimś miejscu. Nieuwzględnianie ogólnego systemu zasad. Mniej ważne staje się to, co przynosi przyjemność konkretnej osobie, a liczy się przestrzeganie reguł, które są niekwestionowane.


Według L.Kohlberg’a okres dorastania charakteryzuje przejście z konwencjonalnego poziomu rozwoju moralnego na postkonwencjonalny. Na poziomie postkonwencjonalnym młodzież ujmuje zasady moralne w sposób autonomiczny, czego wyrazem jest formułowanie własnych, niezależnych ocen.

Na tym poziomie moralność jest zinternalizowana i nie oparta na cudzych standardach. „Zasady moralne są ujmowane autonomicznie, niezależnie od autorytetu osób czy grup”.


Autor: Elżbieta Dybińska
© Wszelkie prawa zastrzeżone



Bibliografia:
1. Harwas-Napierała B., Trempała J.: Psychologia rozwoju człowieka, T.1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1997
2. Herbert M.: Rozwój społeczny ucznia, GWO, Gdańsk 2004
3. Kopczyńska-Sikorska J., Woynarowska B.: Rozwój somatyczny w II dekadzie życia, PZWL, Warszawa 1980
4. Harwars-Napierała B., Trempała J.: Psychologia rozwoju człowieka, T.3, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997
5. Vasta R., Haith M.M., Miller S.A.: Psychologia dziecka, WSiP, Warszawa 1995
6. Obuchowska I.: Drogi dorastania, WSiP, Warszawa 1996
7. Bee H.: Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2004
8. Matczak A.: Zarys psychologii rozwoju, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003
9. Obuchowska I.: Psychologiczne aspekty dojrzewania, (w:) Jaczewski A., Woynarowska B. (red.): Dojrzewanie, WSiP, Warszawa 1982
10. Brzezińska A.I.: Psychologiczne portrety człowieka, GWO, Gdańsk 2005
11. Schaffer H.R.: Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006
12. Bryant P.E. (red.), Colman A.M. (red.): Psychologia rozwojowa, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1997
13. Szczepkowski J.: Terapia młodzieży z problemem narkotykowym, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń 2007